در بنیادهای فلسفی مجلس و نظام پارلمانی اینطور گفته می‌شود که مجلس (پارلمان) محل تجلی ارائه عموم مردم، از طریق نمایندگانی است که ایشان انتخاب کرده‌اند. در واقع عدم امکان حضور همه مردم در یک مکان و ارائه نظرات و آراء ایشان پیرامون همه مسائل، سبب تأسیس نهاد مجلس با ابعاد کنونی آن شده است. به دیگر عبارت، مجلس ابزاری است که در پاسخ به این هدف (نیاز به تجمیع رأی عموم مردم در یک مکان) تأسیس گردیده است.
از سوی دیگر، نهاد کنونی مجلس با مشکلات و چالش‌های مختلفی روبرو است که غرض آن هدف اصلی را تهدید می‌کند. برخی از این چالش‌ها عبارت‌اند از:
-
الزاماً نماینده مجلس نمی‌تواند برایند رأی و نظر مردم مورد نمایندگی
خود را منتقل کرده، از منافع آنها دفاع کند. می‌توان نشان داد که نماینده مردم نه
الزاماً از نظرات مردم مطلع (و یا دنبال آن اطلاع) است، و نه در عموم موارد به
دنبال آن منافع است...
- دفاع از منافع افراد نباید در کش‌وقوس‌های سیاسی دنبال شود، بلکه این مسئله بایستی از طرق ساختاری مرتفع گردد. در واقع سپردن دفاع از منافع به چانه‌زنی‌های سیاسی و «دو دو»ها و «چهار چهار»ها، در خروج از اعتدال و تضییع حقوق سایر مردمان بسیار نزدیک است.
-
عدم تخصص‌گرایی در عرصه تقنین. هیچ لزومی وجود ندارد که رأی مردم
شایسته‌ترین و متخصص‌ترین فرد میان خود را نشانه رود. در نتیجه مجلس شورا، الزاماً
محل گردهم‌آیی نخبگان و افراد متخصص عرصه تقنینی نیست، تجربه نیز نشان داده است که
متأسفانه عدم وجود تخصص لازم، آسیب‌های جدی را به عرصه تقنینی کشور وارد آورده
است. تشکیل خرده‌نهادهایی همچون کمیسیون‌های تخصصی، هر چند در بهبود این نقیصه
مؤثر بوده است، با این حال راهی دراز در مرتفع شدن آن وجود دارد.
تعابیر مقدماتی ما از نهاد مجلس نشان داد که وجود مجلس خود اصالت نداشته، بلکه به مشارکت‌گرفتن عموم مردم در رابطه با قانون‌گذاری هدف اصلی بوده است. در نتیجه چنانچه بتوان نهاد کارآمدتری را برای وصول به آن هدف طراحی کرد، می‌توان آنرا جایگزین نهاد کنونی کرد. خوشبختانه به نظر ما، آن «نهاد جایگزین» امروزه وجود دارد. ICT این ظرفیت را بوجود آورده است که نه تنها عموم خبرگان و نخبگان بتوانند در تشکیل و تقویم به قوانین ملی مؤثر باشند، بلکه عموم مردم نیز بتوانند در این فرایند مساهمت داشته و نظرات خرد و کلان خود را به سمع و نظر تقنینیان برسانند.
اصل ایده بسیار ساده، و در میان کاربران اینترنت بسیار شناخته شده است، با این حال از ظرفیت بالایی برای تحول و نوآوری برخوردار است. «انجمن‌ها» یا «فروم‌ها»، و «گروه‌های اینترنتی» بهترین ترسیم‌کننده‌های چارچوب این ایده هستند.
|
محور |
ظرفیت‌ها و محدودیت‌های نهاد کنونی مجلس |
ظرفیت‌ها و محدودیت‌های نهاد پیشنهادی مجلس |
|
میزان و کیفیت ارائه اصل پیشنهادات و نیز اسناد پشتیبان آنها |
فرصت محدودی وجود خواهد داشت تا اهالی مجلس بر طرح‌ها و لایحه‌ها و قوانین پیشنهادی مطالعه و تفکر کنند. معلوم نیست چه میزان از اصل پیشنهادات و یا مدارک مقوّم آنها در اختیار چه تعداد از نمایندگان قرار می‌گیرد. |
مکتوب طرح‌ها و لایحه‌ها و قوانین به صورت کامل در سامانه ثبت شده، ضمائم و مدارک پشتیبان آنها نیز در سامانه در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد. |
|
ظرفیت بیان نظرات موافق و مخالف |
در صحن علنی مجلس، تنها دو نفر موافق و یا مخالف مجال اعلام نظرات خود را در رابطه با هر پیشنهاد می‌یابند. بعضاً نمایندگان از زمان خود فراتر رفته و یا شلوغی و سروصدا مانع از طرح همه مباحث و یا شنیده شدن آنها می‌گردد. |
عموم نمایندگان می‌توانند نظرات موفق و یا مخالف خود را در رابطه با عموم پیشنهاد به صورت دقیق مکتوب می‌نمایند. |
|
محدودیت زمانی و مکانی |
جلسات مجلس به زمان و مکان محدود است؛ یعنی بایستی نمایندگان در زمان و مکان مشخصی گردهم آیند تا نهاد مجلس رسمیت و کارکرد یابد. |
جلسات نقد و گفتگو و صحبت به زمان و مکان مشخصی محدود نیست و هر نماینده می‌تواند در زمان و مکانی که برایش امکان‌پذیر است، به مطالعه و ارائه نظرات خود بپردازد. |
|
ظرفیت مشارکت سایر نخبگان و متخصصان |
مشارکت سایر نخبگان و متخصصان در رابطه با پیشنهادات با دشواری‌های خاص خود امکان‌پذیر است. |
این کار به سهولت و با بالاترین کارایی امکان‌پذیر است. (تنها از طریق اختصاص کاربری با محدودیت‌های دسترسی مشخص) |
|
ظرفیت مشارکت عموم مردم |
مشارکت عموم مردم در رابطه با پیشنهادات تقریباً ناممکن است. |
این کار به سهولت و با بالاترین کارایی امکان‌پذیر است. (تنها از طریق اختصاص کاربری با محدودیت‌های دسترسی مشخص) |
|
ظرفیت شفافیت |
از ظرفیت کاملی برای شفافیت و نمایش میزان مشارکت نمایندگان در وظیفه نمایندگی خود برخوردار نیست. |
از ظرفیت بسیار بالایی در این رابطه برخوردار است (میزان طرح پیشنهادات جدید، میزان و کیفیت نقد و ارزیابی‌ها). |
|
توان برتر در اعمال نظر |
حاکمیت قدرت چانه‌زنی، توان لابی کردن، قدرت بیان (Rhetoric)، در جلب آراء |
حاکمیت منطق و استدلال |
همچنین می‌توان مزایای دیگری را نیز برای این پیشنهاد بر شمرد:
-
مکتوب بودن و مکتوب شدن، به نسبت شفاهی بودن، از قدرت تدقیق و نیز
استناد بیشتری برخوردار است. بدین ترتیب نه تنها اصل پیشنهادات و نیز نقدها و
حمایت‌ها، به صورت دقیق مکتوب می‌گردد، بلکه در صورت لزوم می‌توان این نظرات را به
منظور ارزیابی و نظارت بر نمایندگان، در اختیار عموم مردم قرار داد؛
-
بدلیل شفافیت بالا و نیز امکان به مشارکت‌گیری متخصصان، عرصه مجلس به
سرعت، از عرصه «نمایندگی» صِرف به عرصه «تخصص‌گرایی» ارتقاء یافته، می‌توان
نمایندگان متخصص متعددی را از اقصی نقاط کشور به همکاری در قانون‌گذاری کشور دعوت
کرد؛
-
یکی از مهم‌ترین رویکردهای چنین سامانه‌ای، رویکرد تمرکز زدای حاکم بر
آن (بدلیل حذف محدودیت مکان‌محور و زمان‌محور حاکم بر آن) است؛
-
بهترین تجلی‌گاه ارائه عمومی در تقنین است؛
بدیهی است که تفکر و بحث بیشتر، زمینه فربه‌کردن موارد و جدول فوق را فراهم می‌آورد.
اما در رابطه با مراحل و گام‌های اجرای کردن پیشنهاد، می‌توان فازهای کلی زیر را مد نظر قرار داد:
-
در مجلس کنونی از ظرفیت ICT بهره گرفته شود؛ به این معنا که نمایندگان بتوانند برای طرح
پیشنهادات و یا نقدهای خود نسبت به سایر پیشنهادات از این سامانه بهره گرفته،
نهایتاً جلسه حضوری مجلس را به رأی‌گیری نهایی اختصاص داد؛
-
به مشارکت‌گرفتن نخبگان و خبرگان منتخب و مدعو در رابطه با قوانین
مرتبط با ایشان؛ یعنی نمایندگان + نخبگان؛
- به مشارکت‌گرفتن عموم مردم در این سامانه.
